Interview
naar aanleiding van Bloed in zee
Zonder dat
het allemaal Kuikjes worden
Hilbert Kuik in gesprek met Jan
Oegema
15-10-2000
Hilbert Kuik
Interview
bij het verschijnen van Hilbert Kuiks interculturele thriller Bloed in
zee
Waarom ging
je bij Propia Cures?
Daar ga je niet bij. Je stuurt een paar keer iets in en
als het bevalt dan vragen ze je. Ik werd gevraagd door Hugo Brandt Cortius.
Wat heb je
van die tijd geleerd?
Veel. Je moest stukken produceren. Al had je geen zin,
er moest toch iets komen. Dan ontdek je dat je meer in je hebt dan je denkt. Dat
is erg goed geweest voor m'n zelfvertrouwen. Ik denk dat ik dankzij Propria de
stap naar de literatuur heb kunnen en vooral heb durven zetten.
In 1965 ben
je afgestudeerd als arts. Waarom wilde je toen naar Uganda?
Ik wilde ook wel
eens de andere kant van de wereld zien en was erachter gekomen dat je als arts
uitgezonden kon worden naar ontwikkelingslanden. Ik wilde niet meteen een
huisartsenbestaan of een specialistische opleiding. Daarom ben ik een keer op
het ministerie gaan praten en daar is Uganda uitgekomen.
Vanuit
Uganda heb je brieven geschreven en gepubliceerd in Vrij Nederland. Heb je ook
die ongevraagd ingestuurd?
Nee, ik heb ze voor VN geschreven op verzoek van
Rinus. De brieven zijn later door Meulenhoff gepubliceerd onder de titel Vreemde
eend (medicijnman in Afrika). Daar zit een paradox in. In Afrika was ik als
witte man en als Europese dokter natuurlijke een vreemde eend in de bijt. Ze
beschouwen je als een hele meneer, die mensen kennen je zoveel gezag toe.
Terwijl ik ook niet meer dan een doktertje ben. Met die titel wilde ik mijn
status daar relativeren en duidelijk maken dat ik meer Afrikaans dan Europees
wilde kijken.
Waarom ben
je teruggekeerd?
Aanvankelijk wilde ik blijven. Ik ben teruggegaan naar
Nederland met de gedachte om die psychiatrische opleiding te doen en daarna mijn
werk in Uganda voort te zetten. Maar Idi Amin stak daar een stokje voor. Die
kwam in 1971 aan de macht en de situatie ontaardde snel. Dus ben ik in Nederland
blijven hangen. Ik heb jarenlang gewerkt als psychotherapeut. Overigens altijd
parttime, want ik heb ernaast altijd willen schrijven.
Je oeuvre is
klein maar van een grote verscheidenheid. Twee romans, verhalenbundels, een
kinderboek, TV-drama's, muziektheaterstukken, thrillers (zie ook: andere
boeken). Hoe komt dat?
Ik ben nog steeds op zoek naar een vorm waarin ik wat
ik te vertellen denk te hebben het beste kwijt kan. Bovendien vind ik het altijd
leuk om iets nieuws te proberen. Wat ik prettig vind aan een thriller is dat ik
iets meer afstand van mezelf kan nemen. Op een of andere manier eist een roman
dat ik er meer van mezelf in stop. Bij een thriller voel ik die noodzaak minder.
Bij een thriller lukt het me beter karakters te verzinnen en te beschrijven
zonder dat het Kuikjes hoeven te worden.
Dus het is
niet Kuik himself die we volgen door Afrika?
Zeker niet. De personages zijn
geheel verzonnen. Wat niet wegneemt dat ik de nodige dingen beschrijf die
teruggaan op eigen ervaringen. In de tijd dat ik in Uganda woonde heb ik te
maken gehad met tovenarij en amuletten. Op een dag hing er, net iets boven het
dak van mijn auto, een vogeltje in de lucht, doodstil. Toen ik het probeerde aan
te raken fladderde het op en bleek het aan en draadje te zitten. Kwattekwaad,
zou je in Nederland zeggen. Maar daar? Dergelijke vreemde zaken overkomen mijn
hoofdpersoon ook.
Geef daar
eens een voorbeeld van.
In Bloed in zee komt een scène voor waarin een
Afrikaanse vrouw de mannelijke hoofdpersoon probeert te verleiden . Ze heeft
geen kinderen, en je kunt je voorstellen wat dat in zo'n cultuur betekent. Haar
medicijnman heeft haar verteld dat ze een blanke man zal ontmoeten, wat
inderdaad gebeurt, want ze komt mijn hoofdpersoon tegen. Ze probeert hem te
bewerken door middel van amuletten en door een vreemd wasritueel. De
hoofdpersoon begrijpt wel wat er aan de hand is,maar kan zich toch niet helemaal
aan de magie onttrekken. Hij snapt dat ze geen poging doet om hem
westers-pornografisch te verleiden, maar om hem Afrikaans-magisch te betoveren.
Dat heeft hij heel goed door, en toch raakt hij ervan in de ban. Als verlamd
staat hij toe te kijken. Hij wil niet, maar is al geil. Uiteindelijk lukt het
hem om weerstand te bieden aan de wensen van de vrouw, zo slim is hij wel. Maar
het voorval is typerend voor de culturele spagaat die het boek voor mij zo
spannend maakt.
Leg eens
uit.
Het is enerverend om om een plot met een moord uit te denken. Dat geldt
voor iedere thriller. Maar wat dit boek extra enerverend maakte waren de
cultuurverschillen waar mijn personage voortdurend tegen oploopt. Het onbegrip
over en weer, de botsingen in perceptie. Heel fascinerend. Ik had het niet
bewust gepland, het gebeurde al schrijvend.
Vind je het
erg om een onbekend schrijver te zijn? Aan de ene kant vind ik het wel veilig.
Ik zou snel het gevoel krijgen dat er erg op me wordt gelet. Ongelukkig ben ik
daar dus niet onder. Aan de andere kant is het prettig om te weten dat een
kleine groep van liefhebbers mijn werk waardeert. Zo ambivalent ben ik wel.
Bloed in zee
is een literaire thriller die zich afspeelt in het Uganda van de jaren negentig.
Rik Oostwaard gaat op zoek naar een vriend die in dit deel van Afrika
verdwenen is. Aanvankelijk lijkt alles van een leien dakje te gaan, maar
gaandeweg krijgt hij meer en meer tegenwerking en draait zijn speurtocht uit op
een levensgevaarlijke onderneming. Hij raakt verstrikt in een wereld die hij
nauwelijks kent en hem af en toe zelfs bedwelmt, zeker wanneer hij gevoelig
blijkt voor magische rituelen. Het dringt tot hem door dat hij in een land
verkeert waar niet op een mensenleven meer of minder wordt gekeken. Voor je er
erg in hebt, verdwijn je hier even spoorloos als een druppel bloed in zee.
Hilbert Kuik
(1938) werkte aan het eind van de jaren zestig ruim drie jaar als arts in
Afrika. Van zijn ervaringen toen deed hij wekelijks verslag in Vrij Nederland.
Dat was de start van een literaire carrière die door fijnproevers op de voet
wordt gevolgd. Zo schreef Aad Nuis in de Volkskrant: 'Behalve vaste sterren heb
je in de literatuur ook kometen. Jarenlang hoor je niets van ze, definitief
lijken ze zich aan andere zaken te hebben gewijd, en dan ineens verrassen ze je
met een nieuw boek. Hilbert Kuik is zo'n schrijver.'
Kuik schreef romans en
verhalen, een kinderboek, diverse tv-drama's en de thriller De laatste slag
(1997).